ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ(Green Revolution) କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ଅଭିନବ ପ୍ରୟାସ ।ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ବିଷୟରେ ଜାଣିବାକୁ ହେଲେ ଆମକୁ ବହୁ ପଛକୁ ଫେରିବାକୁ ପଡ଼ିବ ।ଯେତେବେଳେ ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ସମାପ୍ତ ହେଲା ଏବଂ ବିଜୟୀ ଆମେରିକୀୟ ଯବାନମାନେ ସେହି ସମୟରେ ଜାପାନରେ ଥାନ୍ତି ।ସେହି ସମୟରେ ଜାପାନର ଅବସ୍ଥା ଏତେ ଦୟନୀୟ ହୋଇଯାଇଥିଲା ଯେ ଏହାର ପୁନଃଗଠନ କିପରି କରାଯିବା ତାହା ଏକ ଚିନ୍ତାର ବିଷୟ ପାଲଟି ଯାଇଥିଲା ।ଏହା ପରେ, ନର୍ମନ୍ ବୋରଲାଗ୍ ମେକ୍ସିକୋର ସର୍ବୋତ୍ତମ ବିବିଧତା ସହିତ ହାଇବ୍ରିଡାଇଜ୍ କରି ଏକ ନୂତନ କିସମ ସୃଷ୍ଟି କଲେ, ଯାହା ପରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଆରମ୍ଭ ହେଲା।
୧୯୬୬ରୁ ୧୯୬୭ ମଧ୍ୟରେ ଭାରତରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶ୍ରେୟ ନୋବେଲ ବିଜେତା ପ୍ରଫେସର ନରମାନ ବୋରଲାଗଙ୍କୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରାଯାଇଛି। କିନ୍ତୁ ଭାରତରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ପିତା ଏମ୍. ସ୍ୱାମୀନାଥନଙ୍କୁ କୁହାଯାଇଥାଏ। କାରଣ ଭାରତର କୃଷି ଏବଂ ଖାଦ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀ ବାବୁ ଜଗଜୀବନ ରାମ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା, ସେ ଏମ.ଏସ ସ୍ୱାମୀନାଥନ କମିଟିର ସୁପାରିଶ ଅନୁଯାୟୀ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବକୁ ସଫଳତାର ସହ ପରିଚାଳନା କରିଥିଲେ, ଯାହାର ସନ୍ତୋଷଜନକ ପ୍ରଭାବ ଭବିଷ୍ୟତରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥିଲା ।
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଦେଶର ଜଳସେଚନ ଏବଂ ଜଳସେଚିତ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରି ହାଇବ୍ରିଡ୍ ମଞ୍ଜି ବ୍ୟବହାର କରି କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରିବା । ଭାରତରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ହେଉଛି କୃଷିରେ ଏକ ବିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଫଳାଫଳ ଯାହା ୧୯୬୦ ଦଶକରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।କାରଣ ପାରମ୍ପାରିକ କୃଷି ଅଧିକ ଆଧୁନିକ କୃଷି କୌଶଳ ଦ୍ୱାରା ବଦଳାଯାଇଥିଲା।
ସେହି ସମୟରେ, ଏହି ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସହଜରେ ଆସିଥିଲା, ଏହି ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଏତେ ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା ଯେ ଏହା କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ଫଳାଫଳ ଦେଇଥିଲା। ଯାହାକି ଦେଶର ଯୋଜନାକାରୀ, କୃଷି ବିଶେଷଜ୍ଞ ତଥା ରାଜନେତାମାନେ ଏହି ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ପ୍ରଗତିକୁ ଆପଣେଇବା ପାଇଁ ଆହ୍ୱାନ ଦେଇଥିଲେ ଯାହାର ନାଁ ରଖାଯାଇଥିଲା 'ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ' ।ଏହାକୁ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ନାଁ ଏଥିପାଇଁ ଦିଆଯାଇଥିଲା କାରଣ ଏହା ଭାରତୀୟ କୃଷିକୁ ସହାୟକ ସ୍ତରରୁ ସରପ୍ଲସ ସ୍ତରକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିଥିଲା।
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଯୋଗୁଁ ଭାରତର କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିକାଶ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଲା ଏବଂ କୃଷିରେ ଗୁଣାତ୍ମକ ଉନ୍ନତି ହେତୁ ଦେଶରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା। ଦେଶର ଖାଦ୍ୟ ଶସ୍ୟରେ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଲା, ବାଣିଜ୍ୟିକ କୃଷି ମଧ୍ୟ ଅଗ୍ରଗତି କରିବାରେ ଲାଗିଲା ।ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ପାଇଁ ବର୍ତ୍ତମାନ କୃଷକଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି ଏବଂ ଚାଷର ତୀବ୍ରତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।ଦେଶରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ପରିଣାମ ସ୍ୱରୂପ, ହେକ୍ଟର ପ୍ରତି ଗହମ, ଆଖୁ, ମକା ଏବଂ ମିଲେଟ ଭଳି ଫସଲର ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନ ଯଥେଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଫଳତା ଏବଂ ଉତ୍ପାଦନରେ ବୃଦ୍ଧିରେ ବୈଷୟିକ ଏବଂ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକର ଏକ ସିକ୍ୱେଲ ଭାବରେ ଦେଖାଯାଏ ।
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ହେତୁ ଭାରତରେ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବୈଷୟିକ ଏବଂ ଅନୁଷ୍ଠାନିକ ସଂସ୍କାର ଆଣିବା ପାଇଁ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ପରେ ଭଲ ଏବଂ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ଫଳାଫଳ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଇଛି ।ଦେଶରେ ନୂତନ କୃଷି ନୀତିର ଫଳ ସ୍ୱରୂପ ବ୍ୟବହୃତ ରାସାୟନିକ ସାରର ପରିମାଣ ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା। ୧୯୬୦-୬୧ ମସିହାରେ, ରାସାୟନିକ ସାରର ବ୍ୟବହାର ହେକ୍ଟର ପିଛା ୨ କିଲୋଗ୍ରାମ ଥିଲା, ଯାହା ୨୦୦୮-୨୦୦୯ ବର୍ଷରେ ହେକ୍ଟର ପିଛା ୧୨୮.୬ କିଲୋଗ୍ରାମକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା। ସେହିଭଳି, ରାସାୟନିକ ସାରର ମୋଟ ବ୍ୟବହାର ୧୯୬୦-୬୧ ମସିହାରେ ୨.୯୨ ଲକ୍ଷ ଟନରୁ ୨୦୦୮-୨୦୦୯ ମସିହାରେ .୦୯୨୪୯ ଲକ୍ଷ ଟନକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି।
କୃଷି ଅମଳ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଦେଶରେ ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ଉନ୍ନତ ମଞ୍ଜି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି ଏବଂ ନୂତନ କିସମର ବିହନ ମଧ୍ୟ ଆବିଷ୍କୃତ ହୋଇଛି ।ଗହମ, ଧାନ, ବାଜରା, ମକା ଏବଂ ଜୋୱାର ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସର୍ବାଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ଫସଲ, କିନ୍ତୁ ଗହମରେ ସର୍ବାଧିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଛି। ୨୦୦୮-୨୦୦୯ ମସିହାରେ ୧,୦୦,୦୦୦ କ୍ୱିଣ୍ଟାଲ ପ୍ରଜନକ ବିହନ ଏବଂ ୯.୬୯ ଲକ୍ଷ କ୍ୱିଣ୍ଟାଲ ଫାଉଣ୍ଡେସନ ବିହନ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ୧୯୦ ଲକ୍ଷ ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍ ମଞ୍ଜି ବଣ୍ଟନ କରାଯାଇଥିଲା ।
କୃଷି ବିଭାଗରେ ବାହାରିଲା ୧୯୫ଟି ପଦବୀ, ଆବେଦନ କରିବା ପାଇଁ ଶିକ୍ଷାଗତ ଯୋଗ୍ୟତା......