ଚାଷ ପାଇଁ ମୃତ୍ତିକାର ଉର୍ବରତା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ଯଦି ମାଟି ଭଲ ନଥାଏ, ଫସଲ ଭଲ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ । ବନ୍ଧ୍ୟା ଜମିରେ ଏହି ପୋଷକ ତତ୍ତ୍ୱର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଥାଏ। ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ କୃଷକ ପୋଷକ ତତ୍ତ୍ୱକୁ କ୍ଷତିପୂରଣ ଦେବା ପାଇଁ ଖତ,ସାର ବ୍ୟବହାର କରିଥାନ୍ତି । ଦେଶରେ ଫସଲର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଟନ୍ ସାର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର କ୍ରୟ ଉପରେ ସବସିଡି ମଧ୍ୟ ଦେଉଛନ୍ତି। ଏଥିସହିତ ବଜାରରେ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ସାର ମଧ୍ୟ ବିକ୍ରି ହେଉଛି। ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ କେଉଁ ସାର ଅସଲି ଏବଂ କେଉଁ ସାର ନକଲି ତାହା ଚିହ୍ନଟ କରିବା ମଧ୍ୟ ନିତ୍ୟାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟ ।
ୟୁରିଆ-
ୟୁରିଆ ହେଉଛି ଦେଶରେ ବହୁଳ ଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ସାର । ଏହାର ଦାନାଗଡ଼ିକ ଦେଖିବାକୁ ଧଳା ଚକଚକିଆ ଏବଂ ପ୍ରାୟ ସବୁ ଦାନାର ଆକାର ହୋଇଥିବା ଦରକାର । ପାଣିରେ ପକାଇବା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ବିସ୍ଫୋରଣ ହୋଇଥାଏ । ଏକ ପ୍ୟାନରେ ଗରମ ହେଲେ ଏହା ତରଳିଯାଏ । ଏପରି ଥିଲେ ଆପଣ ଜାଣିବେ ଯେ ଏହା ଅସଲି ସାର ।
ପଟାଶ-
ଏହା ଏକ ଧଳା ରଙ୍ଗର ଚିହ୍ନ ଦ୍ୱାରା ଚିହ୍ନିତ । ଏହାର ମିଶ୍ରଣ ଲୁଣ ଏବଂ ନାଲି ଲଙ୍କା ପରି ହୋଇଥାଏ ।ଗରମ ହେବା ସମୟରେ ପୋଟାଶ୍ ଶସ୍ୟ ଏକାଠି ରହେ ନାହିଁ, ତେଣୁ ଏହା ହେଉଛି ଅସଲି ପଟାସର ପରିଚୟ । ଯେତେବେଳେ ଏହା ପାଣିରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହୁଏ, ଏହାର ଲାଲ ଅଂଶ ପାଣି ଉପରେ ଭାସିବା ଆରମ୍ଭ କରେ ।
ଜିଙ୍କ ସଲଫେଟ୍-
ଶସ୍ୟଗୁଡିକ ହାଲୁକା ଧଳା ହଳଦିଆ ଏବଂ ବାଦାମୀ ରଙ୍ଗର । ଏହା ବହୁତ ଭଲ ଅଟେ । ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ସଲଫେଟ୍ ଜିଙ୍କ ସଲଫେରେ ମିଶାଯାଏ । ଯଦିଓ ଏହାକୁ ଚିହ୍ନିବା ଟିକେ କଷ୍ଟକର ତଥାପି ଡ୍ୟାପ୍ ସମାଧାନରେ ଜିଙ୍କ ସଲଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣ ଯୋଗ କରିବା ଉପରେ ଏକ ଜମା ହୋଇଥିବା ଘନ ଅବଶିଷ୍ଟାଂଶ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ସେହି ସମୟରେ, ଯେତେବେଳେ ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ସଲଫେଟ୍ DAP ସମାଧାନରେ ଯୋଗ କରାଯାଏ, ଏହା ଦ୍ରବୀଭୂତ ହୁଏ ନାହିଁ ।
ଡିଏପି-
ତମାଖୁ ଏବଂ ଘଷିବା ପରି DAP ରେ ଚୂନ ମିଶାନ୍ତୁ । ଏହା ଏତେ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଗନ୍ଧ ଯେ ମସ୍ତିଷ୍କ ଏହାକୁ ସହ୍ୟ କରିପାରିବ ନାହିଁ । ଅନ୍ୟ ପଟେ, ଯେତେବେଳେ ଏହା ଅଧିକ ନିଆଁ ଗରମ ହୁଏ ଏହାର ଶସ୍ୟ ଫୁଲିଯିବା ଆରମ୍ଭ କରେ । ଏହାର ଶସ୍ୟ କିଛି ମାତ୍ରାରେ କଠିନ, ବାଦାମୀ କଳା ଏବଂ ବାଦାମ ରଙ୍ଗର । ଆଙ୍ଗୁଠିରେ ସ୍କ୍ରାଚ୍ କଲାବେଳେ ଏହା ସହଜରେ ଭାଙ୍ଗେ ନାହିଁ ।
ସୁପର ଫସଫେଟ୍-
ଯେତେବେଳେ ସୁପର ଫସଫେଟ୍ ଗରମ ହୁଏ, ଏହାର ଦାନା ଫୁଲିବା ଆରମ୍ଭ କରେ, ତେବେ ଏହା ନକଲି । ଯଦି ଫୁଲି ନଥାଏ ତେବେ ଏହା ଅସଲି ।ଏହାର ଶସ୍ୟ କଠିନ, ବାଦାମୀ, କଳା ଏବଂ ବାଦାମ ରଙ୍ଗର ।ଏହାକୁ ନଖରେ ରଗଡ଼ିଲେ ମଧ୍ୟ ଭାଙ୍ଗେ ନାହିଁ ।